Tekerlemeler, söz, sözcük ve seslerin benzerliklerinden faydalanılarak söylenen, yarı anlamlı, hoş cümlelerdir. Ölçülü ve kafiyeli olan basmakalıp sözler denebilir. Tekerlemeler bir çeşit söz cambazlığıdır. Hayal ürünü oldukları için yarı anlamlı bazen tamamen anlamsız olabilirler. Tekerlemeler, kalıp olarak kullanılan sözlerdir.
Türkçenin söz zenginliğini yansıtırlar. Genellikle masal ve bilmecelerin giriş ve sonuç kısımlarında kullanılır. “Bir varmış bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde.” gibi uyaklı, giriş veya sonuç kısımlarında karşımıza çıkar. Çocuk oyunlarında ve birçok edebiyat türünde sıklıkla kullanılan tekerlemeler, insanlar tarafından dinlenirken merak ve ilgi uyandırırlar.
Tekerleme, çocuklarda dinleme, konuşma ve dilin tüm özelliklerini sıklıkla yapılan tekrarlar sayesinde öğrenme ve ezber alışkanlığını kazanılmasını sağlar. Çocuklarda psikomotor becerilerinin gelişimine katkıda bulunur. Tekerleme örnekleri içeren oyunlar, dili oldukça geliştiren bir durumdur.
Tekerleme Çeşitleri Nelerdir?
Tekerlemelerin bir ana konusu yoktur. Gerçek ve mantık dışı, birbirine aykırı düşünceleri bir araya getirerek şaşırtıcı bir etki yaratır. Böyle olması dinleyenleri şaşırtmak, keyiflendirmek için oluşturulan ahenkli bir söz kurgusu şeklinde karşımıza çıkmasını sağlar.
- Masal tekerlemeleri; masalın başında, sonunda veya aralarda uygun yerlerde söylenen, yerine göre uzunluğu kısalığı değişen, kalıplaşmış sözlere verilen isimdir.Anlatıma renk vermek ve dinleyicilerin ilgisini çekmek için anlatıcının büyük yardımcısıdır. Masalcı, masala başlamadan önce, karışık, akıldışı, şaşırtıcı olayları kendisi yaşamış gibi gösterip, bir şekle getirip, asıl masal konusuna geçer. Tekerlemeler temelde 3 özelliğe sahiptir. Söz yinelemeleri, uyaklar ve olağanüstülükler. “Bir varmış bir yokmuş, evvel zaman içinde kalbur saman içinde, o zaman idi ki bitten binek, pireden yedek, çavdardan kalkan, çöpten kargı olurmuş. Bu hal ile düştüm yola, vara vara vardım bir Çamlıbel’e. Çamlıbel’de çamur dizde, yetmiş karga beni görünce hep bir ağızdan, gelen ağamız giden ağamız demezler mi? Armudu taşlayalım, dibinde kışlayalım, uzun sözden birisi, ala tavşan derisi, müsaade ederseniz masala başlayalım.”
- Oyun tekerlemeleri; oyun başında ebenin belli olması için, oyun içinde söylendiğinde ise oyunun akışını sağlar. Oyun başında ebenin belli olması içi söylenenlere”sayışma” denir. Tekerleme söylenirken son hece kime gelirse o kişi ebe olur.” Çık çıkalım çayıra yem verelim ördeğe ördek yemini yemeden ciyak miyak demeden Hakkudu hukkudu çıktım çık.”
- Tören tekerlemeleri; Çeşitli törenlerde ve bayramlarda kullanılan tekerlemelerdir. ”yağ yağ yağmur, tarlada çamur, teknede hamur ver Allah’ım ver, sellice yağmur.”
- Bağımsız tekerlemeler; ses yapısı bakımından söylenmesi zor olan tekerlemelerde, dil sürçmesine çok rastlanır. Kelimeleri art arda yanılmadan söyleyebilmek esas olandır. “dal sarkar, kartal kalkar, kartal kalkar, dal sarkar.” “şu köşe kış köşesi, şu köşe yaz köşesi, şu şişe su şişesi”
Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Olumlu Etkileri
Tekerlemeler, çocuk davranışlarının gelişiminde olumlu katkılar sağlar, çocukların duygu ve davranışlarının gelişimde rol oynar. Birlikte öğrenme, gülme, birlikte aktivite yapma bilincini güçlendirir. Onları sosyal yönden geliştirerek, paylaşımcı hale geliştirir. Dil, zeka ve bilgi gelişiminde büyük rol oynar.
Tekerlemeler, çocukların ana dilini güzel ve kurallara uygun biçiminde kullanma becerisine katkı sağlar. Mevcut ana dili sevgisi besler, çoğaltır. Hayal dünyalarının zenginleşmesini sağlar. Çocuklara topluluk karşısında konuşma cesareti verir. Araştırmalar, tekerlemelerin çocuklarda hafıza ve konuşma yeteneğini güçlendirdiğini bildiriyor.
Uzmanlar tekerlemelerin hafıza gelişimi için önemli bir rolu olduğuna dikkat çekerken, “Önemli olan hızlı okumaktan ziyade, okuduğunu anlamaktır” diyor. Okuduğunuzu anlamanın aslında hızlı okumaktan çok büyük yer tuttuğunu savunan uzmanlar, tekerlemelerin hafıza gelişimindeki rolünü göz ardı etmemiz gerektiğini vurguluyor.
Tekerleme Örnekleri
Konuşma ve okuma eğitimi etkinliklerinde, tekerlemeler ile çalışmanın önemli bir yeri vardır. Akıcı bir dil kullanımında tekerlemelerden yararlanılmalıdır. Ancak bu tekerlemeler kendi dilinden başka bir dile çevirildiğinde anlamını kaybetmektedir. Dil becerileri kazandırmak için kullanılabilecek tekerleme örneklerini inceleyelim.
- Acaba sarımsaklasak da mı saklasak samanı, sarımsaklamasak da mı gelir zamanı.
- Sarımsaklamasak da gelirse zamanı, niye sarımsaklayalım o zaman samanı.
- Âdem madene gitmiş. Âdem madende badem yemiş. Mademki Âdem madende badem yemiş, niye bize getirmemiş.
- Al bu takatukaları takatukacıya takatukalattırmaya götür, eğer takatukaları takatukacı takatukalatmazsa takatukaları taktukacıya takatukalattırmadan getir.
- Aliş’le Memiş mahkemeye gitmiş, mahkemede mahkemeleşmişler mi mahkemeleşmemişler mi?
- Be birader buraya bak başı bereli burma bıyıklı bastı bacak bayan berberiyle bizim Bedri Bey birlikte bir pirinci birinci buluşta birbirine dizip Bursa pazarına indi Bir berber bir berbere “Bre berber, gel birader, biz beraber Berberistan’da bir berber dükkânı açalım.” demiş.
- Bir pirinci birinci buluşta bir inci gibi birbirine bağlayıp, Perlepe berberi bastıbacak Bedri ile beraber Balıkesir pazarına parasız giden bu paytak budala, babası topal Badi’den biberli bir papara yedi.
- Bu çorbayı nanelemelî mi de yemeli, nanelememeli mi de yemeli?
- Bu ekşi eski ekşi.
- Bu mumcunun mumu umumumuzun mumudur.
- Cüce çinici Celali Hoca gizlice marpuççular içindeki züccaciyecilere gidip içi Çince yazılı cicili bicili cam çubukları cepceğizine indirmiş.
Nursery rhymes are semi-meaningful, pleasant sentences that are said by using the similarities of words, words and sounds. It can be called stereotypes that are measured and rhyme. Nursery rhymes are a kind of word trick. Because they are imaginary, they can be semi-meaningful and sometimes completely meaningless. Rhymes are words that are used as patterns.
They reflect the richness of Turkish vocabulary. It is often used in the introduction and conclusion of fairy tales and riddles. “Bir varmış bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde.” such as rhyme, it appears in the introduction or conclusion parts. Rhymes, which are frequently used in children’s games and in many literary genres, arouse curiosity and interest while resting by people.
Nursery rhyme enables children to learn and memorize all the features of listening, speaking and language through frequent repetitions. It contributes to the development of psychomotor skills in children. Games with rhyme examples are a situation that greatly improves the language.
What are the Types of Nursery Rhymes?
Rhymes do not have a main subject. It creates a surprising effect by bringing together real and irrational, contradictory thoughts. That being so makes it appear as a harmonious lyric fiction created to surprise and delight the listeners.
1.Fairy tale rhymes; It is the name given to the stereotypical words that are said at the beginning, at the end or in the intervals of the tale, whose length varies according to the place. He is a great assistant to the narrator in giving color to the narration and attracting the attention of the audience. Before starting the tale, the storyteller moves on to the main fairy tale subject by portraying complex, irrational, surprising events as if he had experienced them, bringing them into a shape. Nursery rhymes basically have 3 features. Repetitions, rhymes and marvels. “Bir varmış bir yokmuş, evvel zaman içinde kalbur saman içinde, o zaman idi ki bitten binek, pireden yedek, çavdardan kalkan, çöpten kargı olurmuş. Bu hal ile düştüm yola, vara vara vardım bir Çamlıbel’e. Çamlıbel’de çamur dizde, yetmiş karga beni görünce hep bir ağızdan, gelen ağamız giden ağamız demezler mi? Armudu taşlayalım, dibinde kışlayalım, uzun sözden birisi, ala tavşan derisi, müsaade ederseniz masala başlayalım.”
2.Game rhymes; It provides the flow of the game when it is said in the game so that the midwife is known at the beginning of the game. What is said at the beginning of the game to make sure the midwife is called “counting”. Whoever comes to the last syllable while chanting the rhyme becomes a midwife. .” Çık çıkalım çayıra yem verelim ördeğe ördek yemini yemeden ciyak miyak demeden Hakkudu hukkudu çıktım çık.”
3.Ceremonial rhymes; They are rhymes used in various ceremonies and holidays.
4.Independent nursery rhymes; Slips of the tongue are common in rhymes that are difficult to say in terms of sound structure. It is essential to be able to say the words one after the other without being mistaken. “dal sarkar, kartal kalkar, kartal kalkar, dal sarkar.” “şu köşe kış köşesi, şu köşe yaz köşesi, şu şişe su şişesi”
Positive Effects of Nursery Rhymes on Children
Rhymes contribute to the development of children’s behaviors positively and play a role in the development of children’s emotions and behaviors. It strengthens the consciousness of learning together, laughing and doing activities together. It develops them socially and becomes sharing. Language plays a big role in intelligence and knowledge development.
Nursery rhymes contribute to the ability of children to use their mother tongue beautifully and properly. Love nourishes and increases the existing mother tongue. It enables the imaginary worlds to be enriched. It gives children the courage to speak in public. Studies report that rhymes improve memory and speech skills in children.
Experts point out that rhymes play an important role in memory development. “What matters is reading comprehension rather than speed reading,” he says. The experts who argue that understanding what you read actually takes a bigger place than speed reading stress that we should ignore the role of rhymes in memory development.
Nursery Rhyme Examples
Working with rhymes has an important place in speaking and reading education activities. Rhymes should be used in a fluent language. However, these rhymes lose their meaning when translated from their own language to another language. Let’s examine examples of rhymes that can be used to gain language skills.
- Acaba sarımsaklasak da mı saklasak samanı, sarımsaklamasak da mı gelir zamanı.
- Sarımsaklamasak da gelirse zamanı, niye sarımsaklayalım o zaman samanı.
- Âdem madene gitmiş. Âdem madende badem yemiş. Mademki Âdem madende badem yemiş, niye bize getirmemiş.
- Al bu takatukaları takatukacıya takatukalattırmaya götür, eğer takatukaları takatukacı takatukalatmazsa takatukaları taktukacıya takatukalattırmadan getir.
- Aliş’le Memiş mahkemeye gitmiş, mahkemede mahkemeleşmişler mi mahkemeleşmemişler mi?
- Be birader buraya bak başı bereli burma bıyıklı bastı bacak bayan berberiyle bizim Bedri Bey birlikte bir pirinci birinci buluşta birbirine dizip Bursa pazarına indi Bir berber bir berbere “Bre berber, gel birader, biz beraber Berberistan’da bir berber dükkânı açalım.” demiş.
- Bir pirinci birinci buluşta bir inci gibi birbirine bağlayıp, Perlepe berberi bastıbacak Bedri ile beraber Balıkesir pazarına parasız giden bu paytak budala, babası topal Badi’den biberli bir papara yedi.
- Bu çorbayı nanelemelî mi de yemeli, nanelememeli mi de yemeli?
- Bu ekşi eski ekşi.
- Bu mumcunun mumu umumumuzun mumudur.
- Cüce çinici Celali Hoca gizlice marpuççular içindeki züccaciyecilere gidip içi Çince yazılı cicili bicili cam çubukları cepceğizine indirmiş.
AYŞEGÜL TAŞDEMİR
